Wydaje się, że wciąż wielu pracowników dość swobodnie traktuje korespondencję służbową oraz bazy danych udostępniane pracownikom w procesie pracy przez pracodawcę. Z reguły pracownicy pozostają w nieświadomości co do wartości, jakie dla pracodawcy przedstawia korespondencja handlowa (obecnie głównie mailowa) czy też same bazy klientów, kontrahentów i dostawców. Niedocenienie wagi powierzanych i przetwarzanych w postaci maili i baz danych informacji to poważny błąd, który może wiele kosztować obydwie strony stosunku pracy.
Czyn nieuczciwej konkurencji
Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1913 z późn. zm.) czynem nieuczciwej konkurencji jest ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje o charakterze:
- technicznym,
- technologicznym,
- organizacyjnym
lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób.
Jeżeli informacja dotyczy metod działania, wzorców, procedur produkcyjnych to ma ona charakter technologiczny lub techniczny. Za informację organizacyjną przyjmuje się natomiast całokształt doświadczeń i wiadomości przydatnych do prowadzenia przedsiębiorstwa, niezwiązanych bezpośrednio z cyklem produkcyjnym (Wyrok KIO z 28 lutego 2020 r., KIO 322/20). Informacje o kontrahentach, dostawcach, stosowanych rabatach – są informacjami posiadającymi wartość gospodarczą i mogą stanowić tajemnicę organizacyjną przedsiębiorstwa.
Informacja o ochronie danych
Powyższe informacje mają status tajemnicy przedsiębiorstwa, o ile pracodawca podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
Należy podkreślić istotną rolę pracodawców w uświadamianiu swoich pracowników, o tym jakie dane posiadają wartość gospodarczą i które zasługują na szczególną ochronę jako tajemnica przedsiębiorstwa. W orzecznictwie podkreśla się ciążący na pracodawcy obowiązek podjęcia odpowiednich działań organizacyjnych i porządkowych w celu utrzymania danej wiadomości
w tajemnicy. Pracodawca powinien poinformować pracownika o poufnym charakterze wiedzy, techniki, procedury. Zdarza się, że poufny charakter informacji określany jest w sposób dorozumiany np. poprzez nadanie uprawnień dostępowych określonej grupie pracowników, ustanowienie dodatkowych haseł, ograniczenie dostępu do poszczególnych plików. Brak poinformowania o zakresie informacji stanowiących tajemnicę, nie oznacza jednak, że osoby, które przypadkowo weszły w posiadanie danej informacji, są całkowicie zwolnione od obowiązku zachowania jej tajemnicy – wystarczy, że mogły domyślać się jaki jest charakter tej informacji (Wyrok SN z 3 października 2000 r., sygn. I CKN 304/00).
Konsekwencje niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku zapewnienia poufności informacji lub powiadomienia zainteresowanego pracownika o tym, że przekazana informacja jest objęta tajemnicą przedsiębiorstwa, obciążają pracodawcę. Wykorzystanie bowiem przez pracownika we własnej działalności gospodarczej informacji, co do których przedsiębiorca (pracodawca) nie podjął niezbędnych działań w celu zachowania ich poufności, nie sygnalizował nawet w sposób dorozumiany jaki jest charakter informacji – należy traktować jako wykorzystanie powszechnej wiedzy, do której przedsiębiorca nie ma żadnych ustawowych uprawnień (Wyrok SN z 3 października 2000 r., sygn. I CKN 304/00).
Konsekwencje naruszenia tejemnicy przedsiębiorstwa
Stosunek pracy, co do zasady, opiera się o wzajemną lojalność. W kontekście nieuprawnionego kopiowania danych pracodawcy (w tym maili i baz danych) nawet pracownik, który nie jest ograniczony zakazem konkurencji musi liczyć się z konsekwencjami w postaci:
- zwolnienia z pracy (także dyscyplinarnego),
- odpowiedzialności cywilnoprawnej,
- odpowiedzialności karnej.
Odpowiedzialność pracownicza
W orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że skopiowanie ze służbowego komputera poufnych danych stanowi zagrożenie majątkowych i niemajątkowych interesów pracodawcy, a tym samym daje podstawę do rozwiązania stosunku pracy z art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy (Wyrok SN z 11 marca 2020 r., III PK 24/19).
Co więcej, nieuzasadnione wykonywaniem obowiązków pracowniczych utworzenie na prywatnym nośniku elektronicznym zbioru poufnych informacji obrazujących aktualne
i planowane kontakty handlowe jest umyślnym naruszeniem podstawowego obowiązku pracownika dbałości o dobro zakładu pracy i ochrony jego mienia w rozumieniu art. 100 § 2 pkt 4 Kodeksu pracy (Wyrok SN z 11 września 2014 r., II PK 49/14 oraz wyrok SN z 10 maja 2018 r., II PK 76/17).
W przedsiębiorstwach prywatnych (niekoniecznie wyłącznie handlowych) prawie wszystkie bieżące dane dotyczące obrotu mają znaczenie, dlatego naruszeniem obowiązku zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa jest także skopiowanie danych dotyczących aktualnej działalności pracodawcy tj. informacji wymienianych z klientami, informacji dotyczących terminów dostaw, dostępności surowców, rodzaju ofert wraz z cenami, danych dotyczących zamówień klientów
i progów rabatowych.
Odpowiedzialność cywilna
Zgodnie z art. 18 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać od pracownika:
- zaniechania niedozwolonych działań;
- usunięcia skutków niedozwolonych działań;
- złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
- naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
- wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
- zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.
Odpowiedzialność karna
Na gruncie art. 23 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji kara za ujawnienie lub/i wykorzystanie poufnych informacji może być wyjątkowo dotkliwa. Pracownik, który wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do pracodawcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę pracodawcy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Nie należy zapominać
o odpowiedzialności karnej za samo usiłowanie popełnienia czynu zabronionego, która na gruncie art. 13 Kodeksu karnego w związku z omawianym przepisem także ma zastosowanie. Co więcej, tej samej karze podlega ten, kto uzyskawszy bezprawnie informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, ujawnia ją innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej.
Warto w tym miejscu przytoczyć stanowisko orzecznictwa dotyczące kopiowania maili przez pracownicę, która została z tego tytułu pociągnięta do odpowiedzialności karnej. Sąd wskazał, że wykorzystanie zaufania pracodawcy udostępniającego oskarżonej poufne dane firmy, motyw jej działania i nie faktyczne, ale potencjalne wręcz katastrofalne z punktu widzenia działalności firmy skutki i konsekwencje, jakie mogły przynieść działania byłej pracownicy to „okoliczności, które sprzeciwiają się uznaniu czynu za błahy i uznania stopnia szkodliwości za znikomy” (Wyrok SO w Jeleniej Górze z 18.07.2014 r., VI Ka 195/14). Sąd uznał winę byłej pracownicy mimo, że nie doszło do wyrządzenia pracodawcy poważnej szkody.
Wnioski
Podsumowując, powszechnie panuje błędne przekonanie, że czyn nieuczciwej konkurencji może popełnić wyłącznie przedsiębiorca, jednak należy wyraźnie podkreślić, że czyn nieuczciwej konkurencji polegający m.in. na ujawnieniu tajemnicy przedsiębiorstwa może popełnić również osoba, która świadczy pracę na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego. Czyn nieuczciwej konkurencji można przypisać aktualnie zatrudnionemu pracownikowi, jak również byłemu pracownikowi już po ustaniu stosunku pracy i to nawet jeśli nie prowadzi on własnej działalności gospodarczej. Postulować wypada większą dbałość zarówno po stronie pracodawców jak i pracowników w zakresie ochrony informacji bieżących dotyczących funkcjonowania pracodawcy, informacji które stanowią know-how pracodawcy oraz stricte technicznych danych istotnych z punktu widzenia zakładu pracy jako całości.