Obecnie powszechna jest troska o przestrzeganie przepisów dotyczących legalności zatrudnienia pracowników zarówno pełnosprawnych jak i tych z niepełnosprawnościami, obywateli jak i cudzoziemców. Prowadzonych jest szereg akcji promujących pro-pracownicze formy świadczenia pracy, prawidłowe rozliczanie czasu pracy, stosowanie zasad równego traktowania, zasad bhp, a także popularyzowanie well-beingu pracowniczego czy też idei work-life balance – wszystkie te działania dotyczą zatrudnienia wyłącznie osób dorosłych.
Jednocześnie wydaje się, że osoby najbardziej narażone na skutki ewentualnych nieprawidłowości w procesie wykonywania pracy tj. dzieci – zostają zupełnie niezauważone., mimo, że dzieci coraz częściej świadczą pracę – głównie w branży reklamowej i filmowej. Reklamy, spoty, billboardy, filmy z udziałem dzieci są wszechobecne, a z roku na rok rośnie ich liczba.
Świadomość prawna, w zakresie legalności świadczenia pracy przez dzieci zarówno wśród rodziców, agencji reklamowych oraz firm zajmujących się produkcją filmową i reklamową – jest znikoma – wskazuje na to m.in. niewielka ilość decyzji, inspektorów pracy dotyczących zezwoleń na wykonywanie pracy przez dzieci do ukończenia 16 roku życia. Okazuje się, że sami zainteresowani nie zdają sobie sprawy z tego, że zanim dziecko wystąpi w filmie lub reklamie konieczne jest uzyskanie zezwolenia właściwego inspektora pracy.
Prawne podstawy świadczenia pracy
Zgodnie z art. 65 ust. 3 Konstytucji RP dopuszczalne jest zatrudnianie dzieci w formach i charakterze określonym ustawowo (tj. w Kodeksie pracy), ale zatrudnienie to nie może mieć charakteru stałego – tzn. nie może odbywać się jako zatrudnienie ciągłe, w szczególności na czas nieokreślony.
Uregulowania dotyczące pracy dzieci wprowadzone do polskiego Kodeksu pracy w 2004 roku są realizacją wytycznych zawartych w dyrektywie Rady nr 94/33/WE z 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych i konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 138 dotyczącej najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia, przyjętej w Genewie 26 czerwca 1973 r., które ustalają minimalne standardy ochrony dla dzieci pracujących zarobkowo.
Zgoda na wykonywanie pracy
Kodeks pracy w art. 3045 przewiduje, że osoby do ukończenia przez nie 16 lat mogą wykonywać pracę lub inne zajęcia zarobkowe za zgodą przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka. Co więcej, dziecko nie może wykonywać pracy na rzecz jakiejkolwiek firmy czy też przedsiębiorcy, a wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność:
- kulturalną,
- artystyczną,
- sportową
- reklamową.
Istotne jest, żeby był to rodzaj działalności faktycznie wykonywanej, a nie jedynie formalnie zgłoszonej jako konkretny kod Polskiej Klasyfikacji Działalności.
Wniosek o wydanie zezwolenia
W pierwszej kolejności do zgodnego z prawem świadczenia pracy przez dziecko niezbędne jest uzyskanie zezwolenia właściwego inspektora pracy, które wydawane jest na rzecz i na wniosek podmiotu, który chce zaangażować dziecko do pracy (tj. np. agencji reklamowej, firmy producenckiej). Jednak sam wniosek nie jest wystarczający, należy do niego załączyć następujące dokumenty:
- pisemną zgodę przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka
- opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczącą braku przeciwwskazań do wykonywania pracy
- orzeczenie lekarza stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania pracy
- opinię dyrektora szkoły
Opinia dyrektora szkoły załączana jest wyłącznie w przypadku dzieci, które podlegają obowiązkowi szkolnemu. Dodatkowo we wniosku powinien zostać wskazany konkretny rodzaj pracy, którą miałoby wykonywać dziecko np. odgrywanie scenek lub roli, pozowanie, statystowanie.
Zezwolenie to decyzja administracyjna
Właściwy inspektor pracy wyda zezwolenie na pracę dziecka, jeśli wniosek będzie kompletny a inspektor uzna, że rodzaj pracy określony we wniosku jest odpowiedni dla dziecka. Inspektor odmówi wydania zezwolenia, jeżeli wykonywanie pracy może powodować zagrożenie dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego dziecka lub zagraża wypełnianiu przez nie obowiązku szkolnego.
Rodzice także mają wpływ na zatrudnienie dziecka i jeśli z wnioskiem o cofnięcie zezwolenia zwróci się przedstawiciel ustawowy lub opiekun dziecka to inspektor pracy zobowiązany jest taki wniosek uwzględnić. Inspektor pracy może również cofnąć wydane zezwolenie z własnej inicjatywy, o ile stwierdzi, że warunki pracy dziecka nie odpowiadają warunkom określonym w wydanym zezwoleniu.
Wydanie zezwolenia, odmowa wydania zezwolenia oraz cofnięcie zezwolenia na wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko ma formę decyzji administracyjnej. Od niekorzystnej decyzji można odwołać się do Głównego Inspektora Pracy.
Podstawy zatrudnienia
Wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych w rozumieniu przepisu art. 3045 k.p., co do zasady, powinno odbywać się na podstawie umów prawa cywilnego np. umowy zlecenia.
Stroną umowy powinien być podmiot występujący z wnioskiem o wydanie zezwolenia oraz dziecko (nie ma możliwości wnioskowania o zezwolenie przez np. agencję modelingu, a następnie „użyczenie” zezwolenia i samego dziecka do pracy np. na rzecz klienta agencji lub na rzecz innej agencji).
Osoby poniżej 16 roku życia określone w art. 3045 k.p. stanowią niejednorodną w sensie prawnym grupę – małoletni poniżej 13 roku życia nie posiadają zdolności do czynności prawnych w ogóle, a małoletni powyżej 13 roku życia (do ukończenia 18 lat) posiadają tę zdolność w stopniu ograniczonym. Istotne jest to, że w przypadku dzieci do ukończenia 13 roku życia umowa powinna zostać podpisana przez przedstawiciela ustawowego dziecka lub jego opiekuna prawnego w imieniu i na rzecz dziecka.
Dzieci, które ukończyły 13 lat w zakresie umów cywilnoprawnych mogą same podpisać umowę zlecenia dotyczącą świadczenia przez nie pracy, przy czym zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, aby czynności prawne dokonane przez dziecko były ważne wymagana jest są zgoda przedstawiciela ustawowego, ewentualnie potwierdzenie przez niego tej umowy.
Skutki nieprawidłowego zatrudnienia
Praktyką jest nadużywanie prawa i pomijanie uzyskania zezwolenia na wykonywanie pracy przez dziecko. Najczęściej odbywa się to poprzez zawieranie umów na potrzeby świadczenia pracy przez dzieci z ich rodzicami jako stronami umowy, gdzie rodzice niejako „wypożyczają” dziecko do wykonywania określonych zajęć np. pozowania lub odsprzedają prawo do wykorzystania wizerunku dziecka.
Podmioty, które angażują do pracy dzieci poniżej 16 roku życia z pominięciem wymogów określonych w art. 3045 § 1 k.p. muszą się liczyć z konsekwencjami, głównie w zakresie nieważności takiej umowy oraz ze wszystkimi skutkami prawnymi tej nieważności. Warto także pamiętać, że w przyszłości zasadne mogą być roszczenia dorosłych już dzieci względem ich rodziców dotyczące rozliczenia z zarządu ich majątkiem w okresie małoletniości.
Podsumowanie
Procedura uzyskiwania zezwolenia na wykonywanie przez dziecko pracy jest jednym z gwarantów ochrony jego zdrowia, także psychicznego. Inspektor pracy oceniając rodzaju pracy i określając warunki jej świadczenia kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka. Dodatkowo realizuje swoje uprawnienia dla dobra dziecka pełniąc nadzór nad przestrzeganiem ustalonych w zezwoleniu warunków świadczenia pracy.
Dziwić może fakt, że jednoznacznie negatywnie postrzegane jest zastępowanie przy zatrudnianiu osób dorosłych umów o pracę umowami cywilnoprawnymi, przy jednoczesnym cichym przyzwoleniu na pomijanie procedury uzyskiwania zezwolenia na pracę dzieci i fikcyjne podpisywanie umów z rodzicami, którzy „oddają do dyspozycji” na potrzeby filmu czy reklamy: czas, umiejętności i wizerunek własnych dzieci. Nie ma nic nagannego w tym, że dzieci biorą udział w filmie czy reklamie ale sądzę, że biorąc pod uwagę konieczność dbałości o prawidłowy rozwój psycho-fizyczny dzieci, które są szczególnie wrażliwe na wszelkie obciążenia i nadużycia – postulować wypada przywiązywanie większej dbałości do ich legalnego zatrudniania.